Odejście osoby starszej to zawsze smutne doświadczenie, które jednak dla najbliższych jej osób ma także wymiar czysto materialny. Zwykle bowiem pozostaje po niej spadek, który będzie miał wpływ na sytuację finansową rodziny. A ponieważ mogą w jego skład wchodzić zarówno nieruchomości czy gotówka, jak i długi – zawsze przed podjęciem decyzji o przyjęciu spadku warto zapoznać się z jego składem. Oto wszystko, co powinniście wiedzieć na ten temat.
Czym jest spadek?
Spadkiem nazywamy ogół praw oraz obowiązków, które w momencie śmierci przechodzą na spadkobiercę lub spadkobierców zmarłego. Sposób, w jaki zmiany te się dokonują, określa prawo spadkowe. W myśl jego postanowień, w skład masy spadkowej wchodzić mogą:
- własność nieruchomości (domy, mieszkania, działki) oraz ruchomości (pojazdy, dzieła sztuki, biżuteria);
- udział we współwłasności;
- wieczyste użytkowanie;
- obciążenia windykacyjne;
- zabezpieczenie wierzytelności – hipoteka, zastaw lub służebność gruntowa;
- prawa i obowiązki wynikające z umów zawartych ze spadkodawcą. Wyjątek stanowią umowy, których realizacja uzależniona jest od osobistych cech spadkodawcy – te wygasają;
- wierzytelności;
- dobra niematerialne – patenty, prawa autorskie, znak towarowy i inne;
- długi zaciągnięte przez spadkodawcę – kredyty, pożyczki;
- akcje i udziały.
W skład spadku wchodzą jednak nie tylko długi i zobowiązania zaciągnięte za życia spadkodawcy, ale także te, które powstały po jego śmierci. Należą do nich:
- koszty pogrzebu;
- pokrycie kosztów postępowania spadkowego;
- zaspokojenie żądania zachowku;
- inne obowiązki określone w prawie spadkowym, jak na przykład oddanie małżonkowi zmarłego wszystkich urządzeń domowych, z których korzystał przed śmiercią spadkodawcy.
Prawa i obowiązki, które nie wchodzą w skład spadku
Niektórych praw i obowiązków zmarłego nie odziedziczą po nim spadkobiercy. Są to na przykład roszczenia alimentacyjne, prawo dożywocia, prawo do renty, a także umowy o dzieło czy pracę.
W skład majątku spadkowego nie wchodzą także prawa do najmu lokalu mieszkalnego. W tym przypadku prawo to przechodzi na małżonka i dzieci zmarłego oraz na osoby, wobec których miał on obowiązek alimentacyjny i osobę, która pozostawała z nim w pożyciu. Zasada ta obowiązuje nawet wtedy, kiedy wymienieni nie są spadkobiercami zmarłego.
Prawa o charakterze niemajątkowym, takie jak dobra osobiste, także nie podlegają dziedziczeniu, podobnie jak grzywny i inne zobowiązania karnoprawne, administracyjnoprawne i dyscyplinarne.
Otwarcie spadku
Następuje ono w chwili śmierci spadkodawcy, której termin określa akt zgonu i ma konkretne konsekwencje. Istniejące w chwili śmierci spadkodawcy prawa i obowiązki stają się masą spadkową. Określony także zostaje krąg spadkobierców. Mogą do niego należeć osoby fizyczne oraz prawne, dziecko będące już poczętym w chwili śmierci spadkodawcy oraz fundacja powołana przez spadkodawcę w testamencie i zarejestrowana w okresie dwóch lat od chwili ogłoszenia testamentu.
W chwili otwarcia spadku, spadkobiercy nabywają nie tylko prawa, ale także nowe obowiązki, np. zaspokojenie roszczenia o wykonanie polecenia czy zapisu lub zachowku.
Grupy spadkobierców
Spadek można nabyć na mocy ustawy lub w wyniku zapisu w testamencie. Według kodeksu cywilnego zawsze pierwszeństwo ma dziedziczenie testamentowe, albowiem jest ono wynikiem woli samego zmarłego. Jeśli spadkodawca z jakiegoś powodu nie spisał testamentu, majątek dziedziczony jest według określonej ustawą kolejności. Spadkobiercami ustawowymi są członkowie rodziny zmarłego, a kolejność dziedziczenia przedstawia się następująco:
- grupa I – małżonek i dzieci spadkodawcy. Jeśli któreś z dzieci zmarło, zamiast niego dziedziczą spadek jego dzieci;
- grupa II – małżonek i rodzice w przypadku, jeśli zmarły nie miał dzieci;
- grupa III – rodzice, jeśli zmarły nie miał dzieci lub małżonka. Jeśli jeden z rodziców nie żyje, to jego część dziedziczy rodzeństwo zmarłego lub jego dzieci;
- grupa IV – dziadkowie zmarłego, jeżeli nie pozostawił on po sobie żyjących dzieci, rodziców, rodzeństwa lub małżonka;
- grupa V – pasierbowie zmarłego, jeśli jego rodzice nie dożyli otwarcia spadku;
- grupa VI – jeśli zmarły nie pozostawił po sobie żadnych żyjących krewnych, jego majątek przechodzi na własność gminy będącej ostatnim miejscem jego zamieszkania.
Szczególne przypadki
Istnieje także możliwość odrzucenia spadku, które pozwoli na uniknięcie spłacania długów zmarłego lub przekazania innym spadkobiercom udziału spadkowego. Jego część przypada wówczas w pierwszej kolejności jego dzieciom, a jeśli ich nie ma – pozostałym spadkobiercom. Nieco inaczej jest w przypadku odrzucenia spadku testamentowego – otrzymują go inni spadkobiercy w ilości odpowiadającej wielkości ich udziałów w masie spadkowej.
Odrzucić spadek może każdy spadkobierca ustawowy lub testamentowy, jeśli nie ma ograniczonej zdolności do czynności prawnych.
Prawo spadkowe może wydawać się skomplikowane, jednak warto znać jego podstawowe zapisy i postanowienia. Aby uniknąć nieprzyjemych nispodzianek, wynikających z braku odpowiedniej wiedzy prawniczej najlepiej jest skorzystać z pomocy wykwalifikowanych prawników. Porady prawne udzielane są niemal w każdej kancelarii, a cena za doradztwo wbrew pozorom nie jest wysoka. Śmierć bliskiej osoby oraz związany z nią spadek zawsze niesie ze sobą bardzo dużo różnych emocji. Ważne, aby w takim momencie podejmować słuszne decyzje, warto więc zgłosić się po pomoc do znawcy prawa spadkowego.